Τι είναι η Εντατική Αλληλεπίδραση;
Η κοινωνική αλληλεπίδραση αποτελεί την πιο βασική δεξιότητα που κατέχουν οι άνθρωποι ως μέλη μιας κοινωνίας. Μέσω της κοινωνικής και επικοινωνιακής αλληλεπίδρασης μαθαίνουμε για τον κόσμο, τους εαυτούς μας και πως να ικανοποιήσουμε τις ανάγκες μας.
- Η Εντατική Αλληλεπίδραση είναι μια ευρέως αναγνωρισμένη και επιστημονικά διεκπεραιωμένη πρακτική που βοηθάει παιδιά και ενήλικες με σοβαρές μαθησιακές δυσκολίες με/χωρίς αυτισμό.
- Τα άτομα μαθαίνουν τις προλεκτικές βασικές δεξιότητες επικοινωνίας (Nind & Hewett, 2001, 2008).
- Αποτελεί έναν πρακτικό τρόπο αλληλεπίδρασης με άτομα που έχουν σοβαρή δυσκολία να επικοινωνήσουν και να είναι κοινωνικοί.
- Χρησιμοποιείται συμπεριφορά που ο μαθητής θα αναγνωρίσει σαν δίκη του ώστε να αναπτύξει μια δυαδική επικοινωνία με την οποία θα αποκτήσει τις βασικές δεξιότητες επικοινωνίας. (Barber & Bowen, 2007).
- Κάποια άτομα μπορεί να μην γνωρίζουν πως να αλληλεπιδράσουν με άλλους, αλλά επίσης να μην απολαμβάνουν και την παρέα των άλλων.
Οι προλεκτικές βασικές δεξιότητες επικοινωνίας, είναι δεξιότητες που αποκτούνται πριν την επίσημη επικοινωνία, όπως ομιλία, νοήματα, γραφή και ανάγνωση.
Οι προλεκτικές βασικές δεξιότητες επικοινωνίας είναι:
- Βλεμματική επαφή (μια ευρέως αποδεκτή κοινωνική συμπεριφορά με την οποία συλλέγουμε επιπλέον πληροφορίες για το συνομιλητή μας)
- Κατανόηση αλληλουχιών (ποιο είναι πρώτο, τι θα ακολουθήσει, ποιο είναι τελευταίο)
- Δεξιότητες προσοχής και συγκέντρωσης (πρέπει να μπορεί το άτομο να συγκεντρώνεται για κάποιο διάστημα ώστε να συμμετέχει και να μάθει από μια δραστηριότητα)
- Κοινή προσοχή (η μετατόπιση της προσοχής από κάποιον άλλον, στο αντικείμενο που κρατάει/παίζει/αναφέρεται και πάλι πίσω στο άτομο)
- Απολαμβάνω την παρέα των άλλων
- Εκφράσεις προσώπου (πολλά μηνύματα και πληροφορίες μεταφέρονται μέσω των εκφράσεων του προσώπου)
- Εναλλαγή σειράς (κάθε μορφή επικοινωνίας συμβαίνει με εναλλαγή σειράς)
- Μίμηση (πριν μάθουμε να μιλάμε και να επικοινωνούμε, χρειάζεται να μάθουμε να μιμούμαστε τους άλλους
- Κινήσεις σώματος και νοήματα (65% από αυτό που επικοινωνούμε είναι μη λεκτικό
- Δράση-Αντίδραση (μαθαίνουμε πως αυτό που κάνουμε έχει ένα αποτέλεσμα)
- Παραγωγή ήχων (το άτομο κάνει ήχους με νόημα πχ χαράς, θυμού κτλ)
Η Ε. Α. Είναι ένας χρήσιμος τρόπος να στοχεύσουμε όλα τα παραπάνω και να τα διδάξουμε ευχάριστα και χωρίς πίεση.
Αποτελεί έναν τροπο να επιβεβαιώσουμε όλους τους ήχους/ κινήσεις/ χειρονομίες/ ενδιαφέροντα του ατόμου και να τα χρησιμοποιήσουμε για να προωθήσουμε την επικοινωνία τους.
Έτσι με αυτόν τον τρόπο επικεντρωνόμαστε στο τι ΜΠΟΡΟΥΝ να κάνουν και όχι στο τι δεν μπορούν να κάνουν.
Ποια είναι η προέλευση της μεθόδου;
Η Εντατική Αλληλεπίδραση εφαρμόστηκε πρώτα στην Αγγλία τo 1980 σε ένα σχολείο για μαθητές με σοβαρές γενικές μαθησιακές δυσκολίες, αισθητηριακές διαταραχές και αναπηρίες. Οι δάσκαλοι παρατήρησαν οτι οι κλασικές μέθοδοι που χρησιμοποιούσαν και βασίζονταν στην επιβράβευση δεν λειτουργούσαν, και έτσι επηρεασμένοι από τις ψυχολογικές θεωρίες σχετικά με το δεσμό και την αλληλεπίδραση του βρέφους και της μητέρας, δημιούργησαν την παιδοκεντρική προσέγγιση της Ε.Α.
Σε ποιον απευθύνεται η προσέγγιση;
Η Ε.Α είναι κατάλληλη:
-Για άτομα με σοβαρές γενικές μαθησιακές δυσκολίες (πχ άτομα στο φάσμα και με νοητική υστέρηση, παιδιά με σύνδρομα και νοητική υστέρηση)
-Για άτομα με σοβαρές δυσκολίες στην έκφραση και κατανόηση
-Για άτομα που παρουσιάζουν κοινωνική απόσυρση και μοιάζουν απομονωμένα
-Για άτομα που δεν ξεκινούν κοινωνικές αλληλεπιδράσεις
-Είναι κατάλληλα για όλες τις ηλικίες
Ποιος μπορεί να εφαρμόσει την Εντατική Αλληλεπίδραση;
ΌΛΟΙ! Ο κάθε ένας από εμάς μπορεί να εφαρμόσει την προσέγγιση καθώς δεν χρειάζεται επίσημη εκπαίδευση. Οι πιο κατάλληλοι είναι η οικογένεια και οι φροντιστές του ατόμου καθώς οι δάσκαλοι και θεραπευτές που δουλεύουν μαζί του και έρχονται σε επαφή κάθε μέρα.
Το οικογενειακό περιβάλλον πολλές φορές εφαρμόζει τις τεχνικές χωρίς να το γνωρίζει!
(Παρόλα αυτά, εάν θέλετε να μάθετε παραπάνω για την Εντατική αλληλεπίδραση και να αποκτήσετε επίσημη εκπαίδευση με πιστοποιητικό, μπορείτε να παρακολουθήσετε κάποιο επίσημο σεμινάριο).
Γιατί χρησιμοποιούμε Ε.Α;
Για να ενισχύσουμε την αλληλεπίδραση και την ανάπτυξη των βασικών δεξιοτήτων επικοινωνίας. Η έρευνα υποστηρίζει βελτίωση:
- -βλεμματικής επαφής κατα τη διάρκεια επικοινωνίας, εκφράσεων προσώπου και χαμόγελο, προσοχής
- -μεγαλύτερη επίγνωση των άλλων στο περιβάλλον
- μεγαλύτερο ενδιαφέρον προς το περιβάλλον του
- Βρέθηκε σχέση μεταξύ εφαρμογής την Ε.Α και της μείωσης δύσκολων συμπεριφορών
- Χρήση ήχων και λέξεων
- Αύξηση διάρκειας αλληλεπίδρασης με άλλους
Είναι πιο πιθανό τα άτομα να αναγνωρίσουν ήχους και συμπεριφορές που είναι παρόμοιες με τις δικές τους και για αυτό το λόγο είναι σαν να χρησιμοποιούμε τη δική τους “γλώσσα” για επικοινωνήσουμε μαζί τους.
Μπορεί οι συμπεριφορές αυτές να μην είναι απολύτως κατανοητές από εμάς, παρόλα αυτά πρέπει να τις αναγνωρίζουμε ως λειτουργικές και με νόημα, ώστε να τις χρησιμοποιήσουμε σαν βάση για επικοινωνία.
Ποιοι είναι οι ρόλοι των συμμετεχόντων;
Ο “μαθητής”:
- να ηγείται του παιχνιδιού και να έχει τον έλεγχο
Ο ενήλικας:
– μπορεί να είναι γονιός, φροντιστής, θεραπευτής
-να αποκρίνεται και να διευκολύνει την διαδικασία, προσφέροντας κάποια καθοδήγηση.
Πως γίνεται η Εντατική Αλληλεπίδραση;
- Η Ε.Α μοιάζει διαφορετική για κάθε άτομο καθώς εφαρμόζουμε τις τεχνικές ανάλογα με τις επικοινωνιακές ανάγκες και ικανότητες του κάθε παιδιού/ατόμου
- Παρατηρήστε το άτομο, ακόμα και αν το γνωρίζετε καλά. Προσέξτε αυτά που κάνει και αναζητάει από το περιβάλλον (πχ μαλακά αντικείμενα, παιχνίδια με θόρυβο)
- Αναζητήστε συμπεριφορές/ήχους/δράσεις που μπορείτε να μιμηθείτε
- Συμμετέχετε και μιμηθείτε το παιδί από μια ασφαλή απόσταση. Εάν δείτε ότι το άτομο σας αναγνωρίζει χωρίς να του προκαλείτε στρες τότε μπορείτε να πλησιάσετε πιο κοντά. Δοκιμάστε να δείτε σε ποια απόσταση το παιδί νιώθει άνετα με εσάς αλλά αν δείτε σημάδια στρες κάντε ένα βήμα πίσω.
- Κρατάμε στο μυαλό μας :
- Προσπαθούμε να περάσουμε καλά μέσω παιχνιδιού! (Όλοι μας μαθαίνουμε καλύτερα εάν απολαμβάνουμε κάτι, το παιδί πρέπει να νιώθει ότι παίζει!)
- Μιμηθείτε
- Ακολουθείστε το παιδί
- Χρησιμοποιήστε παύσεις και εναλλαγή σειράς (όταν το παιδί κάνει παύση, τότε είναι η δίκη σας σειρά να το μιμηθείτε, μετά περιμένετε όσο το παιδί παίζει/κουνιέται κτλ)
- Χρησιμοποιείστε δράσεις, κινήσεις σώματος και χειρονομίες, ήχους λέξεις, οτιδήποτε κάνει το παιδί
- Διατηρείστε βλεμματική επαφή
6. Μπορείτε απλά να μιμηθείτε τους ήχους που κάνει το άτομο ή τις κινήσεις του σώματος. Για παράδειγμα, εάν κουνούν το χέρι τους μπορείτε να μιμηθείτε την ίδια κίνηση μόλις κάνουν παύση. Κάντε το ίδιο ξανά και ξανά μέχρι το άτομο να δείξει κάποιο σημάδι ότι έχει αντιληφθεί πως κάνετε το ίδιο (πχ θα κοιτάξει με ανυπομονησία προς το μέρος σας περιμένοντας να κάνετε το ίδιο, θα χαμογελάσει, βλεμματική επαφή κτλ).
Οι κινήσεις που μπορείτε να μιμηθείτε είναι οτιδήποτε μπορεί να κάνει το άτομο, πάντα σε απόσταση ανεκτή από το άτομο, όπως παλαμάκια, χοροπηδητά, “φτερούγισμα” χεριών κτλ. Επίσης μπορείτε να μιμηθείτε τον τρόπο που παίζει με ένα παιχνίδι. Αν για παράδειγμα το άτομο απασχολείται με ένα ξυλόφωνο (τα όργανα μουσικής είναι πολύ κατάλληλα παιχνίδια για την εντατική αλληλεπίδραση!), έχετε και εσείς ένα δικό σας και ακολουθήστε τον ίδιο ρυθμό.
7. Προσφέρετε πολύ χρόνο για επεξεργασία πληροφοριών- τα παιδιά μπορεί να χρειαστούν αρκετό χρόνο μέχρι να αντιληφθούν την παρουσία σας και την προσπάθεια για αλληλεπίδραση. Η διάρκεια επεξεργασίας μπορεί να μεταξύ 3 και 30 δευτερολέπτων και παραπάνω ανά σειρά.
8. Να παρατηρείτε πάντα τη συμπεριφορά των ατόμων για αισθητηριακή υπερδιέγερση και αναστάτωση- αποφύγετε τους έντονους ήχους και τα πολλά άτομα στο χώρο που κάνετε εντατική αλληλεπίδραση, καθώς μπορεί να προκαλέσουν υπερδιέγερση, απόσπαση προσοχής και ανησυχία.
9. Όσο η αλληλεπίδραση μεταξύ σας αυξάνεται, προσπαθήστε να προσαρμόσετε ή να αλλάξετε ελάχιστα τη συμπεριφορά, διατηρώντας όμως την ουσία της.
Για παράδειγμα μπορείτε να αλλάξετε:
- την ταχύτητα και την ένταση
- την κατεύθυνση της κίνησης/ συμπεριφοράς
- Τη μελωδία, τον τόνο και το μοτίβο
- οτιδήποτε μπορείτε να σκεφτείτε, δεν χρειάζεται να είναι πολύπλοκο. Εάν σας ακολουθήσουν, συνεχίστε. Εάν όχι, επιστρέψτε σε κάτι γνώριμο για αυτούς.
10. Προσπαθήστε να δημιουργήσετε ένα μοτίβο στις αλληλεπιδράσεις σας- αυτό θα βοηθήσει τα άτομα να ξέρουν τι να περιμένουν και τι θα ακολουθήσει.
11. Αφήστε χρόνο στο άτομο να ολοκληρώσει την αλληλεπίδραση με το δικό του ρυθμό
12. Μετά το πέρας της αλληλεπίδρασης, κρατήστε σημειώσεις για το ποσό χρόνο χρειάστηκε το άτομο να σας αντιληφθεί και να ανταποκριθεί, για το αν ήταν δεκτικό απέναντι σας και πως αντέδρασε, τι τους άρεσε και τι όχι, ποσό χρόνο διήρκησε όλη η αλληλεπίδραση, υπήρξαν αλλαγές στη συμπεριφορά του ατόμου;
Ποσό χρόνο πρέπει να αφιερώνουμε στην εντατική αλληλεπίδραση;
Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ δυο ατόμων χρειάζεται να έχουν διάρκεια για δώσουμε σε κάποιον την ευκαιρία να μάθει νέες δεξιότητες αλλά και να εδραιωθούν.
Σε σχολεία στην Αυστραλία όπου η Εντατική Αλληλεπίδραση αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της σχολικής καθημερινότητας, αφιερώνουν τουλάχιστον 1 ώρα.
Παρόλα αυτά η απάντηση είναι: όσο χρόνο μας επιτρέπει η καθημερινότητα μας και το πρόγραμμα μας.
Πότε είναι η καταλληλότερη ώρα για να κάνουμε Εντατική Αλληλεπίδραση;
-Οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας που μπορείτε να δώσετε την αμέριστη προσοχή σας
-Όταν το παιδί/ενήλικας είναι μόνοι τους και δεν βρίσκονται σε αισθητηριακή υπερδιέγερση ή είναι αναστατωμένοι
Που μπορεί να γίνει η Εντατική Αλληλεπίδραση;
-Σε οποιοδήποτε μέρος το άτομο νιώθει άνετα
- Να είναι ήρεμος χώρος και ήσυχος
- Να μπορείτε να είστε στο επίπεδο του παιδιού
Βιβλιογραφία
Barber, M. Introduction to Intensive Interaction- Communicating with learners who experience profound intellectual and associated disabilities. Intensive Interaction Institute.
Firth, G., Berry, R.& Irvine, C. (2010) Understanding Intensive Interaction: Context and Concepts for Professionals and Families. London: Jessica Kingsley Publishers.
Nindt, M. & Hewett, D. (2001). A practical guide to Intensive Interaction. Worcestershire: British Institute of Learning Disability.